اخلاص در هجرت (قرآن)آیاتی از قرآن کریم انگیزه الهی و اخلاص در هجرت را لازم دانسته و تعبیر به هجرت فی الله نموده است. ۱ - مقام مهاجرانوالذین هاجروا فی الله من بعد ما ظـلموا لنبوئنهم فی الدنیا حسنة ولاجر الاخرة اکبر لو کانوا یعلمون. " آنها که پس از ستم دیدن در راه خدا، هجرت کردند، در این دنیا جایگاه (و مقام) خوبی به آنها می‌دهیم و پاداش آخرت ، از آن هم بزرگتر است اگر می‌دانستند! " مقام مهاجران در اسلام مقام فوق العاده پر ارجی است، هم خود پیامبر و هم مسلمانان بعد، همگی برای آنها احترام خاصی قائل بودند، چرا که آنها به تمام زندگی خویش، برای گسترش دعوت اسلام، پشت پا زدند، بعضی جان خود را به خطر انداختند، و بعضی مانند صهیب از همه اموال خود چشم پوشیدند، و جالب اینکه خود را در این معامله نیز برنده می‌دانستند. اگر فداکاری آن مهاجران در آن روزها نبود، محیط خفقان بار مکه و عناصر شیطانی که بر آن حکومت می‌کردند هرگز اجازه نمی‌دادند صدای اسلام به گوش کسی برسد، و این صدا را برای همیشه در گلوی مؤمنان خفه می‌کردند، اما آنها با این جهش حساب شده، نه تنها مکه را زیر سیطره خود درآوردند، بلکه صدای اسلام را به گوش جهانیان رساندند و این سنتی است برای همه مسلمانان، در چنین شرائطی، و در همه تاریخ. تعبیر به هاجروا فی الله که حتی کلمه" سبیل" هم در آن ذکر نشده اشاره به نهایت اخلاص این مهاجران است که تنها برای خدا و در مسیر الله و به خاطر رضای او و حمایت و دفاع از آئینش دست به چنین هجرتی زدند، نه برای نجات جان خود و یا استفاده مادی دیگر. ۲ - در جستجوی فضل الهیللفقراء المهـجرین الذین اخرجوا من دیـرهم وامولهم یبتغون فضلا من الله ورضونـا.. " این اموال برای فقیران مهاجرانی است که از خانه و کاشانه و اموال خود بیرون رانده شدند در حالی که فضل الهی و رضای او را می‌طلبند و خدا و رسولش را یاری می‌کنند و آنها راستگویانند! " در اینجا سه وصف مهم برای مهاجران نخستین بیان کرده که در"اخلاص" و"جهاد" و"صدق" خلاصه می‌شود. نخست مساله" ابتغاء فضل خدا و رضای او" را مطرح می‌کند که بیانگر این واقعیت است که هجرت آنها نه برای دنیا و هوای نفس، بلکه برای جلب خشنودی پروردگار و ثواب او بوده است. بنا بر این" فضل" در اینجا به معنی" ثواب" است، و" رضوان" همان خشنودی پروردگار است که مرحله والاتری از تمنای ثواب می‌باشد، همانگونه که در آیات متعددی از قرآن نیز به همین معنی آمده، از جمله در آیه ۲۹ سوره فتح در آنجا که اصحاب رسول الله صلی‌الله‌علیه‌و‌آله را با این عبارت توصیف می‌کند تراهم رکعا سجدا یبتغون فضلا من الله و رضوانا: " آنها را پیوسته در حال رکوع و سجود می‌بینی در حالی که فضل خدا و رضای او را می‌طلبند". حتی تعبیر به" فضل" ممکن است اشاره به این نکته باشد که آنها اعمالشان را ناچیزتر از آن می‌دانند که استحقاق ثوابی بیاورد بلکه ثواب را یک انعام الهی می‌شمرند! جمعی از مفسران" فضل" را در اینجا به معنی رزق و روزی دنیا تفسیر کرده‌اند چرا که در بعضی از آیات دیگر قرآن نیز به همین معنی آمده، ولی با توجه به اینکه مقام، مقام بیان اخلاص مهاجران است این معنی مناسب نیست، بلکه مناسب همان پاداش الهی است. البته این احتمال بعید نیست که فضل اشاره به نعمتهای جسمانی بهشت باشد و رضوان به نعمتهای معنوی و روحانی ولی هر چه هست مربوط به آخرت است نه دنیا. علامه طباطبایی می‌نویسد: کلمه فضل به معنای رزق است، می‌فرماید از خانه و دیار خود بیرون شدند تا از خدا رزقی برای دنیا و رضوانی برای آخرتشان طلب کنند. ۳ - پانویس۴ - منبعمرکز فرهنگ و معارف قرآن، فرهنگ قرآن، ج۱۱، ص۱۰۰، برگرفته از مقاله «اخلاص در هجرت ». |